Antybiotykoterapia, choć niezwykle skuteczna w zwalczaniu infekcji bakteryjnych, może prowadzić do niepożądanych skutków ubocznych, w tym zaburzeń równowagi mikrobioty jelitowej. Jednym z najczęstszych problemów wynikających z długotrwałego lub częstego stosowania antybiotyków są biegunki, nadkażenia grzybicze oraz osłabienie układu odpornościowego. Właśnie dlatego coraz częściej mówi się o roli probiotyków w profilaktyce antybiotykowej. Stosowanie odpowiednich szczepów probiotycznych pozwala nie tylko zminimalizować negatywne skutki antybiotykoterapii, ale również wspiera odbudowę zdrowej mikroflory jelitowej. W niniejszym artykule przyjrzymy się, jak probiotyki mogą wspomóc organizm podczas i po leczeniu antybiotykami, na co zwrócić uwagę przy ich wyborze oraz jakie zasady stosować, by były one jak najbardziej skuteczne.
Czym są probiotyki?
Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które – gdy są podawane w odpowiednich ilościach – wywierają korzystny wpływ na zdrowie organizmu. Najczęściej spotykane probiotyki to bakterie z rodzajów Lactobacillus i Bifidobacterium, a także drożdże, takie jak Saccharomyces boulardii. Nasza naturalna mikrobiota jelitowa, która składa się z miliardów mikroorganizmów, pełni kluczową rolę w funkcjonowaniu układu pokarmowego i odpornościowego.
Mikrobiota jelitowa rozwija się już od momentu narodzin, gdy noworodek otrzymuje pałeczki Bifidobacterium przez mleko matki. Z biegiem czasu mikrobiota zyskuje różnorodność, a bakterie te przyczyniają się do poprawy trawienia, produkcji witamin oraz ochrony przed patogenami.
Dlaczego antybiotykoterapia niszczy mikrobiotę jelitową?
Antybiotyki są powszechnie stosowane w leczeniu infekcji bakteryjnych. Działają poprzez niszczenie bakterii odpowiedzialnych za chorobę, ale niestety, nie rozróżniają między szkodliwymi a pożytecznymi mikroorganizmami w jelitach. W wyniku tego może dojść do zaburzenia równowagi mikrobioty jelitowej, co prowadzi do szeregu problemów zdrowotnych, takich jak:
- biegunki poantybiotykowe,
- zaburzenia trawienia,
- nadkażenia grzybicze.
W takich sytuacjach dochodzi do znacznego spadku liczby bakterii probiotycznych, takich jak Lactobacillus i Bifidobacterium, co sprzyja wzrostowi szkodliwych bakterii, takich jak Clostridium i enterokoki.
Jak działają probiotyki podczas antybiotykoterapii?
Stosowanie probiotyków podczas antybiotykoterapii pomaga zminimalizować jej negatywne skutki, a także chroni organizm przed szkodliwymi zmianami w składzie mikroflory jelitowej. Probiotyki działają poprzez:
- ochronę ścian jelit przed przyleganiem patogenów,
- stymulację układu odpornościowego poprzez produkcję przeciwciał,
- produkcję bakteriocyn, które zabijają lub hamują wzrost patogenów,
- odbudowę mikrobioty jelitowej po zakończeniu leczenia.
Ponadto probiotyki wspomagają syntezę witamin z grupy B, witaminy K oraz wspierają wchłanianie składników odżywczych.
Najważniejsze szczepy probiotyków
Nie wszystkie probiotyki działają jednakowo, dlatego ważne jest, by wybrać odpowiednie szczepy, które mają udowodnione korzyści zdrowotne. Najczęściej stosowane to:
- Lactobacillus rhamnosus GG – najczęściej badany szczep, który skutecznie wspomaga odbudowę mikroflory jelitowej po antybiotykoterapii,
- Bifidobacterium lactis – wspiera funkcje trawienne i łagodzi objawy związane z zespołem jelita drażliwego,
- Saccharomyces boulardii – drożdże, które szczególnie skutecznie chronią przed biegunką poantybiotykową.
Te szczepy mogą wspomagać również w leczeniu schorzeń przewodu pokarmowego oraz wspierać regenerację mikroflory jelitowej po zakończeniu antybiotykoterapii.
Zasady stosowania probiotyków przy antybiotykoterapii
W trakcie antybiotykoterapii istnieją pewne zasady, których należy przestrzegać, aby probiotyki były skuteczne:
- Zachowaj odstęp czasowy – probiotyki bakteryjne należy przyjmować około 2 godziny po zażyciu antybiotyku, aby uniknąć ich zniszczenia przez lek.
- Stosuj odpowiedni szczep – nie każdy probiotyk jest odporny na działanie antybiotyków, dlatego warto sięgać po preparaty dostosowane do danej terapii.
- Kontynuuj terapię po zakończeniu antybiotykoterapii – probiotyki należy stosować przez co najmniej 2 tygodnie po zakończeniu kuracji, aby odbudować mikrobiotę.
Jeśli w składzie preparatu probiotycznego znajdują się drożdże, można je przyjmować jednocześnie z antybiotykiem, ponieważ antybiotyk nie niszczy drożdży.
Rola diety w odbudowie mikrobioty
Probiotyki same w sobie są skuteczne, ale ich działanie można wzmocnić odpowiednią dietą. W trakcie i po antybiotykoterapii warto stosować dietę bogatą w prebiotyki, które stanowią pożywienie dla bakterii probiotycznych. Produkty zawierające prebiotyki to m.in.:
- czosnek, cebula, por,
- szparagi, cykoria,
- banany,
- produkty pełnoziarniste.
Fermentowane produkty mleczne takie jak jogurty, kefiry oraz kiszonki, również są doskonałym źródłem naturalnych probiotyków.
Probiotyki – profilaktyka przed i po antybiotykoterapii
Stosowanie probiotyków w profilaktyce jest przedmiotem wielu badań. Chociaż nie jest konieczne stosowanie probiotyków u osób zdrowych, mogą one przynosić pewne korzyści w przypadku osób szczególnie narażonych na infekcje, takie jak dzieci, osoby starsze czy pacjenci z osłabionym układem odpornościowym. Regularne stosowanie probiotyków może:
- wzmacniać odporność i zmniejszać ryzyko infekcji,
- łagodzić objawy zespołu jelita drażliwego,
- poprawiać trawienie i zmniejszać ryzyko zaparć.
Warto jednak pamiętać, że probiotyki nie są panaceum na wszystkie problemy zdrowotne i ich stosowanie powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb.
Probiotyki a antybiotyki: często zadawane pytania
Czy można stosować probiotyki równocześnie z antybiotykami?
Tak, ale należy zachować odstęp czasowy między przyjęciem antybiotyku a probiotyku. Najlepiej przyjmować probiotyk 2 godziny po zażyciu antybiotyku.
Jak długo należy stosować probiotyki po zakończeniu antybiotykoterapii?
Zaleca się stosowanie probiotyków przez co najmniej 2 tygodnie po zakończeniu antybiotykoterapii, aby mikrobiota jelitowa miała czas na regenerację.
Czy probiotyki mogą być stosowane profilaktycznie?
Tak, probiotyki mogą być stosowane profilaktycznie, zwłaszcza u osób narażonych na zaburzenia mikrobioty, takich jak dzieci, osoby starsze czy pacjenci z osłabioną odpornością.
Jakie produkty spożywcze zawierają naturalne probiotyki?
Naturalne probiotyki znajdują się w fermentowanych produktach mlecznych, takich jak jogurty, kefiry, a także w kiszonkach, np. kapuście kiszonej i ogórkach kiszonych.